Kolory a psychika dziecka – podejście Montessori do barw w otoczeniu
PKolory, światło i wzajemne związki pomiędzy nimi odgrywają dość istotną rolę w naszym codziennym życiu, z czego nie zawsze świadomie zdajemy sobie sprawę. A jednak z jednych pomieszczeń chcemy wyjść jak najszybciej, w innych chętnie zostajemy na dłużej. Wybierając miejsce na wakacje, bierzemy pod uwagę kolory na zdjęciach, które je przedstawiają. Kolory a psychika dziecka – jak zatem wygląda podejście Montessori do barw w otoczeniu? Zieleń drzew, turkus morza, żółć piasku, czerwone dachy domków – prawda, że to na nas działa?
Kolory a psychika dziecka, czyli jak kolory wpływają na psychikę dziecka?
Kolory mają wpływ na nasze emocje, koncentrację oraz samopoczucie. Montessori jest bardzo o tworzeniu przestrzeni wokół dziecka, dotyczy to oczywiście także kolorów. Wszak głównym zadaniem nauczyciela jest dbałość o tzw. przygotowane otoczenie. Przygotowane otoczenie jest kluczowym nauczycielem dziecka, ono uczy się głównie poprzez operowanie w tymże środowisku. Odpowiedni dobór kolorów zdecydowanie pomaga w stworzeniu harmonijnej przestrzeni sprzyjającej nauce, rozwojowi i odpoczynkowi. Zastanówmy się, jak poszczególne barwy wpływają na samopoczucie dziecka i towarzyszących mu dorosłych oraz sprawdźmy, co na ten temat pisała Maria Montessori.
Wiele wskazuje na to, że dzieci postrzegają kolory intensywniej niż dorośli. Nasze widzenie barw pogarsza się z wiekiem, soczewki naszych oczu żółkną, zaczynamy widzieć świat jakby przez brudnawą szybę. Dzieci w większości nie mają tego problemu. Barwy działają na nie intenswynie i może to być działanie pobudzające lub uspokajające. Odpowiednie użycie kolorów w otoczeniu dziecka może wspierać jego rozwój sensoryczny i poznawczy.
Warto pamiętać o podstawach:
- Jaskrawe, intensywne kolory mogą nadmiernie stymulować i prowadzić do przebodźcowania.
- Stonowane barwy pomagają w koncentracji i wyciszeniu.
- Kontrastowe połączenia kolorów wspierają naukę i percepcję wzrokową.
Kolory a podejście Montessori – minimalizm i harmonia
Montessori kładzie nacisk na uporządkowane, harmonijne otoczenie, które sprzyja naturalnemu rozwojowi dziecka. Zbyt duża liczba intensywnych barw może prowadzić do chaosu i dekoncentracji. Dlatego przestrzeń Montessori rządzi się kilkoma prawami:
- Unikanie nadmiernie jaskrawych barw.
- Stosowanie naturalnych, stonowanych odcieni inspirowanych przyrodą.
- Dobór kolorów w materiałach rozwojowych tak, aby kontrasty pomagały w nauce, ale nie tworzyły nadmiernego pobudzenia.
- Pilnowanie izolacji trudności w materiałach (jeśli różnicujemy kolor, to już nie wielkość czy fakturę itp).
Znaczenie poszczególnych kolorów w rozwoju dziecka
Uspokajające i sprzyjające koncentracji
- Błękit – działa relaksująco, sprzyja skupieniu i pomaga w nauce.
- Zieleń – kojarzy się z naturą, wprowadza harmonię i pomaga w wyciszeniu.
- Beże i pastele – tworzą ciepłe, przyjazne otoczenie, wspierają odprężenie.
Pobudzające i stymulujące rozwój
- Żółty – pobudza umysł, kojarzy się z radością i kreatywnością.
- Pomarańczowy – sprzyja komunikacji, otwartości i działa energetyzująco. To kolor naszego logo i przewodni kolor naszego Instagrama!
- Czerwony – pobudza, ale w nadmiarze może wywoływać niepokój – warto używać go z umiarem.
Kolory neutralne – jak ich używać w otoczeniu Montessori?
Białe i szare tło jako baza dla bardziej wyrazistych elementów.
Naturalne odcienie drewna, które wpisują się w filozofię Montessori i wspierają zrównoważony rozwój.
Jak świadomie dobierać kolory w przestrzeni dziecka zgodnie z filozofią Montessori?
Praktyczne wskazówki dotyczące aranżacji przestrzeni dziecka w domu, przedszkolu Montessori czy pokoju zabaw:
- Tworzenie równowagi między stonowanymi i intensywnymi kolorami, przewaga tych pierwszych
- Wykorzystywanie kolorów zgodnie z funkcją przestrzeni (np. ciepłe barwy w miejscu zabawy, chłodniejsze w miejscu odpoczynku).
- Używanie kolorów w edukacji – np. kolorowe układanki, materiały sensoryczne, ale z zachowaniem umiaru i unikaniem chaoso wizualnego.
Estetyka i barwy w otoczeniu dziecka – co na to Maria Montessori?
Maria Montessori kładła duży nacisk na przygotowanie otoczenia tak, by sprzyjało rozwojowi i dobrostanowi dziecka. Podkreślała wagę piękna i harmonii – jej zdaniem „dziecko musi żyć w otoczeniu piękna”. Dlatego w pedagogice Montessori przywiązuje się dużą wagę do estetyki przestrzeni i pilnuje braku nadmiaru bodźców. Zgodnie z zasadą estetyki Montessori kolory ścian, podłogi i tła powinny być stonowane i neutralne, co ułatwia dziecku skoncentrowanie uwagi na tym, co istotne.
Tak, Maria Montessori była minimalistką zanim to było modne! Jeśli zatem wchodzicie do placówki i widzicie bałagan, chaos, stosy zabawek, rozmaite Kubusie Puchatki i Disneye na ścianach, dywany w pstrokate wzorki i szafki we wszystkich kolorach tęczy, możecie już być pewni, że nie jest to szkoła ani przedszkole Montessori, nawet jeśli w marketingu używa hasła „elementy Montessori”.
Według Marii Montessori otoczenie ma być proste, uporządkowane i piękne, ale nie nudne, surowe, zimne czy w pełni ascetyczne. Taka kontrolowana prostota, ocieplona kolorowymi akcentami, sprawia, że środowisko jest spokojne i przejrzyste, co sprzyja polaryzacji uwagi u dzieci. Montessori zauważyła też, że eliminacja zbędnych, chaotycznych elementów pomaga dzieciom skupić się: „zainteresowanie i koncentracja rodzą się wprost z usunięcia tego, co mylące i zbędne”.
Wpływ kolorów na rozwój dziecka – poglądy Marii Montessori
Montessori zaobserwowała, że kolory silnie oddziałują na uwagę i zainteresowanie dziecka. Pisała, że pewne elementy otoczenia wręcz „wołają” do maluchów i prowokują je do działania. „Olśniewające barwy i piękno bogato zdobionych przedmiotów to nic innego jak «głosy», które przyciągają uwagę dziecka i zachęcają je do działania” – stwierdziła Montessori. Dziecko, podążając za tym zaproszeniem ze strony atrakcyjnego materiału, odczuwa radość i „przebudzenie energii”, co przygotowuje je do bardziej wymagających zadań intelektualnych. Piękne kolory i estetyka materiałów edukacyjnych budzą w dziecku chęć działania, ułatwiając wejście w stan głębokiej koncentracji i uczenia się.
To dlatego gromadzimy w naszych salach nie tylko klasycznie piękne, solidnie wykonane pomoce z naturalnych materiałów, ale także namiętnie zbieramy piękne obiekty – figurki, rzeźby, tace, serwety, świeczniki… Wszystko to oddziałuje na dzieci i wypełnia ich dusze i serce pięknem, dobrem, harmonią.
Dr Montessori traktowała kolory nie tylko jako ozdobę, ale jako część naukowego podejścia do edukacji zmysłowej. W ramach materiałów sensorycznych stworzyła np. zestawy tabliczek kolorowych do nauki rozróżniania barw. Zaczynała od podstawowych barw, aby wprowadzać dziecko w świat kolorów metodą stopniową: „Dziecko widziało w otoczeniu wiele kolorów, ale przedstawiamy mu trzy kolory podstawowe jako przewodnik do naukowej obserwacji barw”. Te trzy barwy elementarne (czerwona, żółta, niebieska) stanowią punkt wyjścia. Dzięki nim dziecko uczy się najpierw rozróżniać i nazywać kolory podstawowe, a dopiero potem kolejne odcienie. Taki uporządkowany wstęp do świata barw pozwala rozwijać zmysł wzroku i umiejętność klasyfikowania wrażeń, co jest istotne dla rozwoju intelektualnego malucha. Zestawy kolorowych tabliczek to wciąż podstawowe wyposażenie naszych działów Kształcenia zmysłów i jedne z ukochanych materiałów dzieci. Praca z nimi jest prawdziwą rozkoszą dla oczu i rąk.
Funkcjonalne zastosowanie kolorów w materiałach Montessori
W materiałach rozwojowych Montessori kolor zawsze służy określonemu celowi. Jedną z ważnych zasad jest zasada izolowania trudności – każdy materiał ma izolować jedną cechę do nauki, aby dziecko mogło skupić się na konkretnej właściwości. Dlatego ogranicza się liczbę zmiennych, m.in. stosując jednolitą barwę elementów danego materiału lub charakterystyczny kolor dla całego zestawu. Jak ujęto to w koncepcji Montessori: „tylko jedna cecha; jeśli [uczymy] np. długości, to [elementy są] tylko w jednym kolorze”
Montessori dobrała kolory poszczególnych pomocy na podstawie doświadczeń i obserwacji pracy dzieci. Wspominała, że na drodze prób i błędów zmieniała materiały, kierując się tym, jak dzieci na nie reagowały: „Reakcje dzieci na różne obiekty, sposób i częstotliwość ich używania oraz korzyści, jakie z nich czerpały, stopniowo dostarczyły pewnych kryteriów do eliminacji, modyfikacji i akceptacji pomocy używanych w naszych szkołach. Wszystko w tych przedmiotach – kolor, rozmiar, kształt i tak dalej – zostało określone przez doświadczenie”.
Kolory materiałów rozwojowych zostały dobrane empirycznie – Montessori obserwowała, które barwy najlepiej służą celom edukacyjnym i najbardziej angażują dzieci.
W efekcie każdy klasyczny materiał Montessori ma przemyślaną kolorystykę. Przykładowo czerwone belki są całe czerwone, by dziecko zwracało uwagę tylko na ich długość (różnią się jedynie długością). Brązowe schody mają naturalny drewniano-brązowy kolor i różnią się dwoma wymiarami (wysokością i szerokością). Z kolei różowa wieża składa się z sześcianów różniących się trzema wymiarami (wielkością – od 1 cm³ do 1000 cm³)
Dzięki temu dziecko ćwiczy konkretny zmysł lub pojęcie w izolacji – na przykład w przypadku różowej wieży skupia się wyłącznie na gradacji wielkości, bo wszystkie klocki mają ten sam kształt, fakturę i kolor.
Różowa Wieża – dlaczego właśnie różowy?
Różowa Wieża to jeden z najbardziej rozpoznawalnych materiałów Montessori – zestaw dziesięciu drewnianych sześcianów rosnących stopniowo od najmniejszego do największego. Ich jednakowy kolor ma założenie czysto funkcjonalne: eliminując różnice barw, izolujemy jedną trudność, czyli porównywanie rozmiarów. Montessori chciała, by dziecko koncentrowało się na wielkości klocków, a nie na ich kolorach czy zdobieniach. Dlatego nie jest obojętnym, czy małe dziecko dostanie do zabawy różową wieżę czy pstrokate, obrazkowe sześciany oferowane masowo na rynku.
Maria Montessori równie dobrze mogła wybrać inną barwę dla swojej różowej wieży. Dlatego często pada pytanie: czemu akurat różowy? Okazuje się, że nie był to przypadek.
Maria Montessori eksperymentowała z różnymi kolorami wieży i bacznie obserwowała dzieci podczas pracy. Zanotowała, że maluchy najchętniej sięgały właśnie po kubiki w kolorze różowym – to on przyciągał ich uwagę najskuteczniej. Jak opisuje tradycja Montessori, to dzieci swoim wyborem podpowiedziały jej właściwe rozwiązanie. Różowy okazał się kolorem najatrakcyjniejszym dla najmłodszych, dlatego to ten odcień stał się cechą charakterystyczną słynnej wieży.
Dr Montessori była wierna swojej metodzie naukowej – skoro obserwacja pokazała skuteczność różu, przyjęła go na stałe. Dzięki temu Różowa Wieża nie tylko uczy pojęcia wielkości i gradacji, ale też od ponad wieku cieszy oczy dzieci pięknym, łagodnym kolorem, który zachęca je do spontanicznej zabawy i nauki.
Kolory a psychika dziecka – podsumowanie
Kolory mają realny wpływ na psychikę dziecka, dlatego warto świadomie je dobierać. Montessori zaleca harmonię, naturalność i prostotę, aby stworzyć przestrzeń, która sprzyja spokojowi, koncentracji i rozwijaniu zainteresowań dziecka. Unikajmy nadmiaru bodźców i chaosu kolorystycznego, skupiając się na barwach wspierających rozwój emocjonalny oraz poznawczy naszych dzieci. I wybierajmy dla naszych dzieci takie placówki edukacyjne, za którymi stoi ugruntowana wiedza naukowa na temat mechanizmów funkcjonowania i uczenia się dzieci. Takie, które wiedzą, co robią, i dlaczego.
